సుమతీ శతకం - పదవ బాగం

కరణము గరణము నమ్మిన 

మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ;

కరణము దన సరి కరణము 

మరి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ. 

బావం :: ఒక లేఖకుడు మఱియొక లేఖకుని నమ్మిన మరణముతో సమానమైన ఆపదను చెందును కావున లేఖకుడైనవాడు తనతో సమానుడైన మఱియొక లేఖరిని విశ్వసింపక తన గుట్టు ఈయక జీవింపవలయును.

-------౦౦౦-------

కరణముల ననుసరింపక 

విరసంబున దిన్న తిండి వికటించు జుమీ 

యిరుసున కందెన బెట్టక 

పరమేశ్వరు బండి యైన బారదు సుమతీ.

బావం :: బండి యిరుసునకు కందెన పెట్టకున్నచో భగవంతుని బండియైనను త్వరితంగా పరుగెత్తదు. అదే విధముగా లేఖకుడు చెప్పినట్లు విని అతని వెంబడింపక విరోధముతో మెలగినవారు సుఖముగా మన జాలరు.

-------౦౦౦-------

కరణము సాదైయున్నను,

గరి మద ముడిగినను, బాము గఱవక యున్నన్‌,

ధర దేలు మీటకున్నను,

గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ.

బావం :: భూమియందు కరణము నెమ్మదివాడైనను, ఏనుగు మదము పోయినదైననూ, త్రాచు కఱవకున్నను, తేలు కుట్టకున్నను ఆశ్చర్యముతో మిక్కిలి తేలికగా చూతురు.

వేమన శతకం - పదవ బాగం

నిక్కమైన మంచి నీలమొక్కటి చాలు
తళ్కు బెళ్కు రాళ్ళు తట్టెడేల
చాటు పద్య మిలను చాలదా యొకటైన
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: తళతళ మెరిసే రంగు రాళ్లు తట్టెడు ఉండటంకన్నా జాతి నీలమణి ఒక్కటి ఉన్ననూ మన్చిది. ఆ రీతిగనే సారములేని వందలాది పద్యములు చదవడం కంటే సారముగల ఒక్క చాటు పద్యం మేలు.
-------౦౦౦-------

చిత్తశుద్దిగల్గి చేసిన పుణ్యంబు
కొంచెమయున నదియు గొదువ గాదు
విత్తనంబు మర్రి వృక్షంబున నెంత
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: మంచి మనసుతో చేసిన పుణ్యము కొంచెమైననూ ఫలితం హెచ్చుగా ఉండును. ఎలాగంటే చిన్న మర్రివిత్తనం నుంచి పెరిగిన చెట్టు మహావృక్షం అగును కదా!
-------౦౦౦-------

ప్రియములేని విందు పిండివంటల చేటు  

భక్తి లేని పూజ పత్రి చేటు
పాత్ర మెరుగనీ వి బంగారు చేటురా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: ఆప్యాయం లేకుండా వింధుబోజనము పెట్టిన పిండివంటకము వ్యర్థమగును. భక్తిలేకుండా పూజచేసిన పూజాసామగ్రి వ్యర్థం. అదేవిదంగా అర్హతలేనివానికి దానము చేసిన ధనము వ్యర్థం అగును.

సుమతీ శతకం - తొమ్మిదవ బాగం

కనకపు సింహాసనమున
శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం
దొనరగ బట్టము గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ.

బావం :: కుక్కను తీసుకొని వచ్చి మంచి ముహూర్తమునందు బంగారు గద్దె మీద కూర్చుండబెట్టి పట్టాభిషేకము చేసినప్పటికి దాని నైజగుణము నేలాగున మానలేదో ఆ విధముగనే అల్పుడైనవానికి ఎంత గౌరవముచేసి మంచి పదవొసంగినను తన నీచత్వమును వదలనేరడు.
-------000-------

కప్పకు నొరగాలైనను,
సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,
ముప్పున దరిద్రుడైనను,
తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ.

బావం :: కప్పకు కాలు విఱిగినను, పాముకు రోగము కలిగినను, భార్య దుష్టురాలైనను, ముసలితనములో దారిద్ర్యము సంభవించినను, ఎక్కువ దుఖప్రదమగును తప్పదు.
-------000-------

కమలములు నీట బాసిన
కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్‌
తమ తమ నెలవులు దప్పిన
తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ.

బావం :: కమలములు తమ నివాసమైన నీటిని విడిచిపెట్టిన తరువాత తమ మిత్రుడైన సూర్యుని యొక్క ఎండ తాకుడుకే కమలుచున్నవి. అట్లే మానవులు తమ తమ నివాసములను విడిచి పెట్టినచో తమస్నేహితులే తమకు శత్రువులగుదురు.

వేమన శతకం - తొమ్మిదవ బాగం

అంతరంగమందు నపరాధములు చేసి

మంచివానివలెనె మనుజుడుండు

ఇతరు లెరుగకున్న నీశ్వరుడెరుగడా?

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం ::  మోసకారి ఆయున మనుజుడు తన అంతరంగమందు మిక్కిలి అపరాధములు చేసినను కూడా బాహ్య ప్రపంచముకు చాలా బుద్డిమంతుని వలె కనిపించును. ఈ విషయం ఇతరులు గ్రహించలేకపోయునప్పటికీ  ఈశ్వరుడు తప్పకుండా గుర్తిస్తాడు.

-------౦౦౦-------

కల్లుకుండకెన్ని ఘనభూషణము లిడ్డ 

అందులోని కంపు చిందులిడదె?

తులవ పదవిగొన్న దొలి గుణమేమగు?

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం ::  గొప్ప  గొప్ప ఆభరణములతో అలంకరించినా కళ్ళుకుండ నుంచి వచ్చే వాసన బాగుండాదు కదా!  చెడ్డవాడు  ఉన్నత పదవులు అలంకరించినా గుణం మారదు.

-------000-------

కానివాని తోడ గలసి మెలంగిన 

హానివచ్చు నెంతవానికైన

కాకిగూడి హంస కష్టంబు పొందదా?

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం ::  అర్హత లేనివారితో స్నేహం చేయడంవల్ల  ఎంత గొప్పవారికైనా  కష్టాలు కలుగుతాయి. కాకితో మితృత్వం చేసి హంస కష్టాలపాలు ఆయునట్టు.

సుమతీ శతకం - ఎనిమిదవ బాగం

ఒల్లని సతి నొల్లని పతి,
నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాడే
గొల్లండు, కాక ధరలో
గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ.

బావం :: తన్ను ప్రేమించని భార్యను, యజమానుని, స్నేహితుని విడిచిపెట్టుటకు అంగీకరింపనివాడే వెర్రిగొల్లవాడు.కాని జాతిచేత గొల్లవాదైనంత మాత్రమున గుణములయందు వెర్రి గొల్లవాడు కాదు.
-------000-------

ఓడల బండ్లును వచ్చును,
ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్‌,
ఓడలు బండ్లును వలనే
వాడంబడు గలిమి లేమి వసుధను సుమతీ.

బావం :: నావలమీద బండ్లును, బండ్లమీద నావలును వచ్చునట్లుగనే భాగ్యవంతులకు దారిద్ర్యము, దరిద్రులకు భాగ్యమును పర్యాయముగా కలుగుచుండును.
-------000-------

కడు బలవంతుడైనను
బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్‌
దడవుండ నిచ్చెనేనియు
బడుపుగ నంగడికి దానె బంపుట సుమతీ.

బావం :: ఎంత సమర్ధత కలవాడైనను యవ్వనమందున్న భార్యను చిరకాలము పుట్టినయింట నుండనిచ్చినచోతానే స్వయముగా భార్యను వ్యభిచార వృత్తికి దింపినవాడగును.

సుమతీ శతకం - ఏడవ బాగం

ఎప్పుడు సంపద కలిగిన
నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్‌
తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన
గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ.

బావం :: చెరువునిండా నీరుచేరగనే వేలకొలది కప్పలందులోనికి ఏ విధముగా చేరుకొనునో సంపద కలిగిన బంధువులెక్కువగా జేరుకొందురు.
-------000-------

ఏఱకుమీ కసుగాయలు,
దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ,
పాఱకుమీ రణమందున,
మీఱకుమీ గురువు నాజ్ఞ మేదిని సుమతీ.

బావం :: ఈ భూమి పైన పచ్చికాయలు ఏరి తినకుము, చుట్టములను ధూషింపకుము, యుధ్ధమునుండి వెనుదిరిగి పారిపోకుము, పెద్దల మాటను జవదాటకుము తప్పు సుమా.
-------000-------

ఒక యూరికి నొక కరణము,
నొక తీర్పరియైన గాక, నొగి దఱుచైనన్‌,
గకవికలు గాక యుండునె
సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ.

బావం :: ఒక గ్రామమునకు ఒక లేఖరి, ఒక ధర్మాధికారి యుండవలెను. అట్లు కాక పైన చెప్పబడినవారు పెక్కుమందియైనచో అనేకమైన గంధరగోళములు పుట్టి సమస్తమును చెడిపోవుట సహజము.

సుమతీ శతకం - ఆరవ బాగం

ఉపమింప మొదలు తియ్యన
కపటం బెడనెడను జెఱకు కై వడినే పో
నెపములు వెదకును గడపట
గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ.

బావం :: చెఱకుగడ మొట్టమొదట తియ్యగానుండి, చివరకు పోయిన కొలది మధ్య మధ్య చప్పగా నేవిధమున నుండునో ఆ విధముగా పోల్చి చూడగా మోసగాడైన దుర్మార్గునితోడి స్నేహము మొదట ఇంపుగా నున్ననుచివరకు తప్పులను వెదకుటకు ప్రారంభించునుగదా.
-------000-------

ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత
మప్పటికా మాటలాడి, యన్యుల మనముల్‌
నొప్పించక, తా నొవ్వక,
తప్పించుక తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ.

బావం :: ఏ సమయమునకు ఏదేది అవసరమో తెలుసుకొని, అప్పటికా మాటలు పల్కి ఇతరుల మనస్సులను బాధపెట్టక తాను బాధనుపడక తప్పించుకొని తిరుగువాడే సుమా ధన్యాత్ముడు.
-------000-------

ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు
నప్పురుషుని గొల్వగూడ దది యెట్లన్నన్‌
సర్పంబు పడగ నీడను
గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ.

బావం :: నల్లత్రాచుయొక్క పడగనీడను నివసించు కప్ప బ్రతుకెంత అస్థిరమైనదో ఆ విధముగనే ఎల్లప్పుడు దోషములనువెదకు యజమానుని సేవించువాడి బ్రతుకును ప్రాణభయముతో కూడినది.