సుమతీ శతకం - పదకొండవ బాగం

కసుగాయ గఱచి చూచిన

మసలక తన యొగరు గాక మధురంబగునా?

పసగలుగు యువతు లుండగ

బసిబాలల బొందువాడు పశువుర సుమతీ!

బావం :: పండిన పండు తినక పచ్చికాయను కొరికినచో వెంటనే వగరు పుట్టును కానీ మధురంగా ఉండదు. అట్లే యవ్వనవతులైన స్త్రీలుండగా పసిబాలలతో సంబోగించుట వికటమనిపించును. ఆట్టివాడు పశువుతో సమానం.

-------00-------

కవిగాని వాని వ్రాతయు

నవరస భావములేని నాతుల వలపుం

దవిలి చను పంది నేయని

వివిధాయుధ కౌశలంబు వృధరా సుమతీ!

బావం :: నవరస భావములు లేకుండా, కవిత్వము నేర్వని వాడు వ్రాసిన వ్రాతయు, స్త్రీలయొక్క ప్రేమ, తనకు ముందుగా పరుగెత్తుతున్న పండిని కొట్టలేని మానవుని నానవిధ ఆయుధములను వాడుట యందలి నేర్పరితనము వ్యర్థము.

-------000-------

కాదుసుమీ దుస్సంగతి

పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన పిదపన్,

వాదుసుమీ యప్పిచ్చుట

లేదుసుమీ సతులవలపు లేశము సుమతీ!

బావం :: దుర్జనుడితో స్నేహం చేయరాదు. కీర్తివచ్చినను పిదప నశించదు. అప్పులిచ్చుట తగవులకు మూలము. స్త్రీలకడ కొద్దిమాత్రము కూడా ప్రేమ ఉండదు.

వేమన శతకం - పదకొండవ బాగం

మృగ మదంబుచూడ మీద నల్లగనుండు

పరిఢవిల్లు దాని పరిమళంబు

గురువులైన వారి గుణము లీలాగురా

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: కస్తూరి చూడటానికి నల్లగా ఉన్నప్పటికీ, దాని సువాసన అంతటా వ్యాపించును. ఆ రీతిగనే మంచివారి గుణములు పైకి గొప్పగా కనిపించకపోయునా అంతటా వ్యాపిస్తాయు.

-------000-------

నిండు నదులు పాఱు నిల్చి గంభీరమై

వెర్రివాగు పాఱు వేగబొర్లి

అల్పుడాడు రీతి నధికుండు నాడునా

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: గొప్ప నదులు నిదానంగాను, గంభీరంగానూ ప్రవహించును. కానీ పిల్లవాగులు అతివేగంగా గట్లుదాటి పొర్లి ప్రవహించును. అట్లే యోగ్యుడు నిదానముగా, గంభీరంగా మాట్లాడును, నీచుడు బడ బడ వాగుచూ ఉండును.

-------000-------

కులములోన నొకడు గుణవంతుడండిన

కులము వెలయు వాని గుణము చేత

వెలయు వనములోన మలయజంబున్నట్లు

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.

బావం :: అడవిలో మంచి గంధపు చెట్లున్నచో ఆ అడవి అంతా మంచి వాసనతో వ్యాపించి ఉండును. అట్లే ఒక వంశమునందొక గుణవంతుడు ఉండినచో ఆ వంశము అంతటికీ కీర్తి వచ్చును.